ޚަބަރު ޖުމުލަ – 1
-މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމް-
ޖުމުލައަކީ ފުރިހަމަ މާނައެއް ދޭހަވާ ގޮތަށް އަތުރައިލެވޭ ލަފުޒުތަކެކެވެ. ލިޔުމުގައި ޖުމުލަ ނިންމަނީ /އެވެ/ މި އަކުރުންނެވެ. ބައެއް ޖުމުލައިގައި /އެވެ/ގެ އަލިފު އުނިވެފައި އެ އަލިފުގެ އެބެފިލި އެ އަކުރުގެ ކުރީގައި އޮންނަ ލަފުޒުގެ ފަހު އަކުރުގައި ޖެހެއެވެ. އެއީ އެ އަކުރުގައި ކުރިން އޮތް ފިލި އުނިވުމަށް ފަހުގައެވެ. ޖުމުލައިގެ ނިމުން /މެވެ، ނެވެ، ކެވެ/ ފަދަ ގޮތް ގޮތަށް އެ ހުންނަނީ އެ ހާލަތުގައެވެ. (އެކަމަކު މީހަކު ދެއްކި ވާހަކައެއް އޭނާ ވާހަކަދެއްކި އިބާރާތުން ލިޔެފައި އޮންނަ ލިޔުމެއްގައި ޖުމުލަތައް ނިމޭ އިރު މި ބަޔާންކުރެވުނު ފުރިހަމަކުރާ އަކުރެއް ނުހުރެއެވެ.) ލިޔުމުގައި، ޖުމުލަ ނިންމުމުގައި މި ބަޔާންކުރެވުނު ޖުމުލަ ފުރިހަމަކުރާ އަކުރާ ވިދިގެން ފަހަތުގައި ތިއްކެއް ވެސް ޖަހައެވެ. އެހެންކަމުން، މި ބަޔާންކުރެވުނު ޖުމުލަ ނިންމާ އަކުރާއި އޭގެ ފަހަތުގައި އޮންނަ ތިއްކަކީ އޭގެ ކުރީގައި ހުރި ލަފުޒުތަކަކީ ޖުމުލައެއް ކަން އަންގައިދޭ ފާހަގައެކެވެ. ނަމަވެސް އެ ލަފުޒުތައް ޖުމުލައަކަށް ވާނީ އެ ލަފުޒުތައް އަތުރައިލެވިފައި ވާ ގޮތުން އެ ލަފުޒުތަކުން ފުރިހަމަ މާނައެއް ދޭހަވާ ނަމައެވެ.
ޖުމުލައިގައި މައިގަނޑު ދެ ބައެއް އޮވެއެވެ. އެއީ “ކޮންމެވެސް އެއްޗަކާ މެދު ނުވަތަ ކަމަކާ މެދު ބުނާ ބުނުމަކާއި އެ ބުނުން ރައްދުވާ ފަރާތެވެ” (މުޙަންމަދު ޖަމީލު، 1969، ޞ9). އެ ދެބައިގެ ތެރެއިން އެއްޗަކާ މެދު ނުވަތަ ކަމަކާ މެދު ބުނާ ބުނުން ރައްދުވާ ފަރާތަކީ ޖުމުލައިގެ “ފެށުން” (މުޙަންމަދު ޖަމީލު، 1970، ޞ4) ނުވަތަ “އިސްބައި” (ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު، 2004، ޞ45) އެވެ. ޖުމުލައިގެ އިސްބަޔާ މެދު ބުނާ ބުނުމަކީ ޖުމުލައިގެ ޚަބަރެވެ.
ލަފުޒުތަކެއް ޖުމުލައަކަށް ވުމުގައި މަތީގައި މިބަޔާންކުރެވުނު ސިފަތައް ހުންނަންޖެހޭ ކަމަށް އޮތުމާ އެކުވެސް ދިވެހި ލިޔުންތަކުގައި އެ ސިފަތައް ހަމަނުވާ އެކަމަކު ޖުމުލައެއް ކަމުގައި ބެލެވޭ ލަފުޒުކޯޅިކޯޅި އެބަ ހުރެއެވެ. ތިރީގައި މި ވަނީ އޭގެ ޖުމުލައެކެވެ.
“މިހާރުގެ ޅަކުދީންގެ ސާސްކަފެވެ.”
މި “ޖުމުލަ”އިގެ ކުރީގައި އޮތް ޖުމުލައޮތީ ޖުމުލަ ފުރިހަމަކުރާ އަކުރު އޮވެފައި އޭގެ ފަހަތުގައި ތިއްކެއް ޖަހައި ނިންމައިފައެވެ. އެހެންކަމުން މި “ޖުމުލަ” މި ބެލެނީ ވަކި ޖުމުލައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް މި “ޖުމުލަ”އިގައި މި އޮތީ ހަމައެކަނި ޚަބަރެކެވެ. އިސްބައެއް ނެތެވެ. (މި ފަދަ ޖުމުލަތަކަށް އަޅުގަނޑު “ޚަބަރުޖުމުލަ” ކިޔާނަމެވެ.) ވީމާ، މި ޚަބަރުޖުމުލަ އިން ފުރިހަމަ މާނައެއް ދޭހަކުރުމަށް އިސްބަޔަކަށް ބޭނުންވެއެވެ. އެ ބޭނުން ފުރިހަމަ ކޮށްދެނީ އެ ޚަބަރުޖުމުލައިގެ ކުރީގައި، އޮތް ޖުމުލައެވެ. ކުރީގައި ދެންނެވި މިސާލު އޭގެ ކުރީގައި އޮތް ޖުމުލައާއެކު ތިރީގައި މި ވަނީ އެވެ.
“ކުރިއަށް އޮތް ސާސްކަފަކީ މިހާރުގެ ޒުވާނުންގެ ސާސްކަފެވެ. މިހާރުގެ ޅަކުދީންގެ ސާސްކަފެވެ.” – މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމް. (1999، ޞ28).
މިހާރު މާނަ ދޭހަވުމަކަށް އުނދަގުލެއް ނެތެވެ. ދެ ޖުމުލައިގެ ވެސް އިސްބަޔަކީ އެކައްޗެކެވެ. އެހެންކަމުން މި ތާނގައި ދެވަނަ ޖުމުލައިގައި އެ އިސްބައި ތަކުރާރުކޮށްފައި ނުވަނީއެވެ.
ދިވެހި ލިޔުންތަކުގައި މި ގޮތަށް ޚަބަރު ޖުމުލަ ގެނައުމުގައި އެއް ޖުމުލައަށް ވުރެން ގިނަ ޖުމުލަ ވެސް ގެނެސްފައި ހުރެއެވެ. ނަމަވެސް އެ ހުރިހައި ޖުމުލައެއްގެ ވެސް އިސްބައަކަށް ވެފައި އޮންނާނީ ޚަބަރުޖުމުލަތަކުގެ ކުރީގައި އޮތް ޖުމުލައިގެ އިސްބައެވެ. ތިރީގައި މި ނަކަލުކުރަނީ އެ ފަދަ މިސާލެކެވެ.
“ދިވެހިބަހަކީ ދިވެހީންގެ މާދަރީ ބަހެވެ. ދިވެހީންގެ ޤައުމިއްޔަތުގެ ނިޝާނެވެ. ދިވެހީންނަކީ ދިވެހީންކަން އަންގައިދޭ ފާހަގައެވެ. ދިވެހީންގެ މޫނެވެ.” – މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމް. (2008، ޞ1).
ތިރީގައި މި ވަނީ ތަފާތު ލިޔުންތެރީންގެ ލިޔުންތަކުން ނަކަލުކޮށްފައިވާ މި ފަދަ މިސާލުތަކެކެވެ.
“ބޭނުން ކަމަކީ ވިސްނުމުގެ ނަޒަރު ހިންގުމެވެ. ޢިބްރަތް ލިބިގަތުމެވެ. ރައްކައުތެރިވުމެވެ. އިޞްލާޙުވެގަތުމެވެ.” – މުޙަންމަދު ޖަމީލު. (1975، ޞ23).
“ލިޔާން ދަސްކުރުމަކީ މާތް މީހުންނަށް ރީތި ކަމެކެވެ. މުއްސަނދިންނަށް ފުރިހަމަ ކަމެކެވެ. ފަގީރުންނަށް މުދަލެކެވެ.” – ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު. (1975، ޞ15).
“އަޅުގަޑުގެ ހިތުގެ ތެރޭގައި އައުވެ އާލާވަމުން ދަނީ އިޓާލީ ވިލާތުގެ ހަދާންތަކެވެ. ރޯމްގެ އާޘާރުތަކެވެ. ވެނިސްގެ އާދަޔާ ޚިލާފުކަމެވެ. ފްލޮރަންސްގެ…. އާދެ، ތަޖުރިބާތަކެވެ.” – މުޙަންމަދު އަމީން. (1987، ޞ34).
“މިއީ މި އަހަރުގެ ޖުލައި މަހެވެ. ރާއްޖޭގެ ފަޚުރުވެރި މިނިވަންކަމަށް 48 އަހަރު ފުރޭ މިނިވަން ދުވަސް އަންނަ މަހެވެ. ދިވެހިންގެ ހިތްތަކުގައި ހިނގާ މިނިވަންކަމުގެ ޝުޢޫރުތައް ދޫތަކާއި ގަލަންތަކުން މަތިވެރި ދަރަޖައަކަށް ފައުޅުކުރެވޭ މަހެވެ. ތާރީޚުގެ ޞަފްޙާތަކުގެ ތެރެއިން އަޅުގަނޑުމެންގެ ކާބަފައިންގެ ހިތްވަރުގަދަ ޖިހާދުތަކުގެ ހަނދާންތައް އައުކުރެވޭ މަހެވެ.” – ޢަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިން. (2012، ޞ19).
“އިންސާނީ ޙައްޤުތަކަކީ އޭނާއަށް ފިޠުރީ ގޮތުން ލިބިފައިވާ އެއްޗެކެވެ. އޭނާ ހެއްދެވި އިރު ދެއްވައިފައިވާ ޙައްޤުތަކެކެވެ.” – އިބްރާހީމް ރަޝީދު މޫސާ. (2012، ޞ6).
މި ގޮތަށް ޚަބަރުޖުމުލަ ހިމަނައިގެން އިބާރާތްކުރުމުގައި ޚަބަރުޖުމުލައެއްގެ ފެށުން އެއީ އެ ޚަބަރުޖުމުލައާ ޖެހިގެން ފަހަތަށް އޮންނަ ޚަބަރުޖުމުލައިގެ ވެސް ފެށުން ކަމަށް ހަދައި ފަހަތު ޚަބަރުޖުމުލައިން އެ ބައި އުނިކޮށްލައިފައި ވެސް ހުރެއެވެ. އާދެ ޚަބަރު އިސްބަޔަކާއި ޚަބަރަކަށް ބައިކޮށްލުމަށް ފަހު އެ އިސްބައި ޖެހިގެން އޮންނަ ޖުމުލައިގައި ނުހިމަނަނީއެވެ. ތިރީގައި މި ވާ މިސާލުގެ ތިންވަނަ ޖުމުލައަކީ އެ ފަދަ ޖުމުލައެކެވެ.
“މިނިވަންކަމުގެ އުފާ ފުރިހަމަ ގޮތުގައި ލިބިގަންނަން ބޭނުން ނަމަ އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޖެހޭނީ ނަފްސު މިނިވަންކުރާށެވެ. ދެކޮޅުވެރިކަމާއި ނަފްރަތުގެ ކުޅިގަނޑު ފަހަށް ޖައްސައިލާށެވެ. ފައި އަޅައި އަޑިއަށް ގަންބައިލާށެވެ. ޙަސަދައާއި ތަޢައްޞުބުގެ ވަބާއިން މިންޖުވާށެވެ. ޤައުމަކީ އެންމެންގެ އެއްޗެއް ކަމުގައި ބަލާށެވެ. ޤައުމު މިނިވަންވީ ދުވަހު އެންމެން މިނިވަންވީ ކަމަށް ގަބޫލުކުރާށެވެ. ރާއްޖޭގެ ހުރިހައި ރައްޔިތުން މިނިވަންކަން ހިއްސާކުރަނީ އެއް މިންވަރަކަށް ކަމުގައި ދެކޭށެވެ.” – ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް. (2012، ޞ79). 
ދިވެހިބަހުގައި މި ގޮތަށް ޚަބަރު ޖުމުލަ ހުންނަނީ ހަމައެކަނި ލިޔުމުގައެއް ނޫނެވެ. ވާހަކަދެއްކުމުގައި ނުވަތަ ތަޤުރީރުގައި ވެސް މި ފަދަ ޚަބަރު ޖުމުލަ ހުރެއެވެ. ތިރީގައި މި ވަނީ އޭގެ މިސާލެކެވެ.
“އަޅުގަނޑު ހިތުން އޭދަފުށި މިއަދު މި ހޯދީ ވަރަށް މަތިވެރި ފަޚުރެއް. ވަރަށް އަގުބޮޑު ކާމިޔާބީއެއް.” – ޢަބްދުﷲ ޙަމީދު. (1999، ޞ36).
މި ބާވަތުގެ ޚަބަރުޖުމުލަ އަބަދުވެސް އެހެން ޖުމުލައެއްގެ އިސްބަޔަށް ބަރޯސާވާނެއެވެ. އެ އިސްބައި އޮންނާނީ ޚަބަރުޖުމުލަޔާ ނުވަތަ ވިދިވިދިގެން ހުންނަ ޚަބަރުޖުމުލަތަކާ ޖެހިގެން ކުރީގައި އޮންނަ ޖުމުލައިގައެވެ.
ވިދިވިދިގެން ގެންނަ ޖުމުލަތަކެއްގައި އެއް އިސްބައެއް އޮވެފައި އެ އިސްބަޔަށް ބާރުލާން ބޭނުންވާ ހާލަތުގައި ހުރިހައި ޖުމުލައެއްގައި އެ އިސްބައި ތަކުރާރުކޮށްފައި ވެސް ހުރެއެވެ. މި ފަދަ ހާލަތުގައި އެއީ ޚަބަރުޖުމުލައެއް ނޫނެވެ. އެހެނީ އެ ހާލަތުގައި އެ ޖުމުލަ އެހެން ޖުމުލައެއްގެ އިސްބަޔަށް ބަރޯސާވާކަށް ނުޖެހެއެވެ. ތިރީގައި މި ވަނީ ލިޔުމަކުން ނަކަލުކޮށްފައިވާ އޭގެ މިސާލަކާއި ތަޤުރީރަކުން ނަކަލުކޮށްފައިވާ އޭގެ މިސާލެކެވެ.
“ރަމަޟާންމަހަކީ އަދަބުވެރިކަމުގެ މައްސަރެވެ. ރަމަޟާންމަހަކީ ތަހުޒީބުގެ މައްސަރެވެ. ރަމަޟާންމަހަކީ ޤުރްއާނުގެ މައްސަރެވެ. ރަމަޟާންމަހަކީ މާތް ﷲގެ ކަލިމަފުޅު މަތިވެރިކުރުމަށް ޓަކައި ޖިހާދުކުރުމުގެ މައްސަރު ވެސް މެ އެވެ.” – ޙަސަން ތައުފީޤު ޢަބްދުއްރަޙްމާން. (2012).
“ބޮޑު ތަކުރުފާނަކީ ދިވެހިރާއްޖޭގެ ޖޯޖް ވޯޝިންގްޓަން. ބޮޑު ތަކުރުފާނަކީ ދިވެހި ޤައުމުގެ މަހާތުމާ ގާނދީ. އަދި ކީއްތޯ. ބޮޑު ތަކުރުފާނަކީ ދިވެހި އުންމަތުގެ ޞަލާޙުއްދީނުލް އައްޔޫބީ.” – މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް. (1980، ޞ35).
***
_________________________________________
ޙަވާލާ:
އިބްރާހީމް ރަޝީދު މޫސާ. (2012، ޖުލައި). އިންސާނީ ޙައްޤުތަކާއި ދީނީ މިނިވަންކަން. ލިޔުންތެރިޔާ، 1(8)، 5-11.
މައުމޫން ޢަބްދުލްޤައްޔޫމް. (1980). 1 ރަބީޢުލް އައްވަލް 1400ހ. މި ދުވަހު ހއ. އުތީމުގައި ފާހަގަކުރެއްވި ޤައުމީދުވަހުގެ ޖަލްސާގައި ރައީސުލް ޖުމްހޫރިއްޔާ ދެއްވި ތަޤްރީރު. ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު (އެޑިޓްކުރި)، ތިލަދުންމަތީ އުތީމުގައި ފާހަގަކުރެވުނު ދިވެހިރާއްޖޭގެ 36 ވަނަ ޤައުމީދުވަސް (ޞ. 35-46). މާލެ: ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު.
މުޙަންމަދު އަމީން. (1987). ތުރުކީވިލާތް: ތުރުކީއާއި މެދު ވިސްނުމުގެ ނަޡަރެއް. ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު (އެޑިޓްކުރި)، ސައްޔާޙެއްގެ ޔައުމިއްޔާގެ ގަނޑެއް (ޞ. 34-45). މާލެ: ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު.
މުޙަންމަދު ޖަމީލު. (1969). ފިޔަވަޅު-1 ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު. މާލެ: ސާދާގެ.
މުޙަންމަދު ޖަމީލު. (1970). ފިޔަވަޅު-2 ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު. މާލެ: މުޞަންނިފު.
މުޙަންމަދު ޖަމީލު. (1975، ޑިސެމްބަރ). ފަރުވާދޭންވީ ބަލިމީހަކީ ކާކުބާވައެވެ!. މޫރިތި، (2)، 15-18.
މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމު. (1999، އޯގަސްޓް). ދިވެހިބަހަކީ ތިންވަނަ ސާސްކަފުގައި ދިވެހީންނަށް ބޭނުން ބަހެއްބާ؟. ފަތްތޫރަ، 21(6)، 24-29.
މުޙަންމަދު ޝާހިދު ޙަލީމު. (2008). ބަވަނަވަމުންދާ ދުނިޔޭގައި ދިވެހިބަސް ރައްކާތެރިކޮށް ދެމެހެއްޓުން ]ބައިނަލްއަޤްވާމީ މާދަރީބަހުގެ ދުވަސް – 2008 ގެ ސަޕްލިމެންޓް[. މާލެ: ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދުމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު.
ދިވެހިބަހާއި ތާރީޚަށް ޚިދްމަތްކުރާ ޤައުމީ މަރުކަޒު. (2004). ދިވެހިބަހުގެ ގަވާއިދު – 1،2،3،4. މާލެ: މުޞައްނިފު.
ޙަސަން ތައުފީޤު ޢަބްދުއްރަޙްމާން. (2012). 3.8.2012 ވަނަ ދުވަހު ވިދާޅުވުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ހުކުރު ޚުޠުބާ – ނަޞްރުގެ މައްސަރު. ނެގީ: އޯގަސްޓް 10، 2012،
http://islamicaffairs.gov.mv/dh/images/uploads/382012Khuthubaa.pdf އިން.
ޢަބްދުއްރަޝީދު ޙުސައިން. (2012، ޖުލައި). މިނިވަންކަމަށް 47 އަހަރު ފުރުމުގެ އުފަލުގައި – 1965 ވަނަ އަހަރުގެ ބައެއް ހަނދާން. ލިޔުންތެރިޔާ، 1(8)، 19-29.
ޢަބްދުﷲ ޙަމީދު. (1999). އަތޮޅުވެރިންގެ ބައްދަލުވުން – 9 ހުޅުއްވައިދެއްވުމުގެ ޖަލްސާގައި މިނިސްޓަރ އޮފް އެޓޮލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން އޮނަރަބްލް އަލްއުސްތާޛު ޢަބްދުﷲ ޙަމީދު ދެއްކެވި ވާހަކަފުޅު. މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޓޮލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން (އެޑިޓްކުރި)، އަތޮޅުވެރިންގެ ބައްދަލުވުން – 9 ގެ ރިޕޯޓު (ޞ. 35-37). މާލެ: މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޓޮލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން.
ޢަބްދުﷲ ނަޢީމު އިބްރާހީމް. (2012، ޖުލައި). މިނިވަންކަމުގެ އުފާ އިޙްސާސް ނުކުރެވެނީ ކީއްވެގެން؟. ލިޔުންތެރިޔާ، 1(8)، 75-79.
ޢަބްދުﷲ ޞާދިޤު. (1975، ޑިސެމްބަރ). ހަނދާނުގެ އެންމެ ތޫނު ކަށިތައް-2. މޫރިތި، (2)، 22-23.
Shaahid's space 